पेरुमा फैलदै जेनजी विद्रोहको ज्वाला: नेपालसँग कति मिल्छ ?

काठमाडाैँ । दक्षिण अमेरिकाको पेरुमा युवा पुस्ताको आक्रोश ज्वालामुखीझैं फुटिरहेको छ। राजधानी लिमा, पिउरा, ट्रुजिलो र पूनोलगायतका सहरमा जेनरेशन जेड (१९९७ देखि २०१२ मा जन्मिएका) का युवाहरूले राष्ट्रपति डिना बोलुआर्टे सरकारविरुद्ध सडक कब्जा गर्दै व्यापक विद्रोह सुरू गरेका छन्।

भ्रष्टाचार, पेन्सन सुधार कानुन, संगठित अपराध नियन्त्रण र २०२२–२०२३ का विरोध प्रदर्शनमा मारिएका ५० भन्दा बढी व्यक्तिको न्याय माग्दै सुरू भएको आन्दोलन अहिले तीव्र बन्दै गएको छ।

लिमाको सान मार्टिन प्लाजामा मात्रै सेप्टेम्बर २० देखि २२ सम्म ५०० भन्दा बढी युवाहरूको सहभागितामा ‘जेनरेशन जेड मार्च’ आयोजित भयो। प्रहरीले आँसु ग्यास, रबर गोली र पेलेट प्रयोग गर्दा १८ भन्दा बढी घाइते भए जसमा पत्रकार र प्रहरीसमेत परेका छन्।

सामाजिक सञ्चाल एक्समा #PeruProtests र #GenZProtests ह्यासट्यागले ट्रेन्डिङ बनिरहेको छ। प्रदर्शनकारीहरूले ‘AFP ड्रिप-फिड होइन’ र ‘फुजिमोरिज्म फेरि कहिल्यै नआओस्’ भन्ने नारा लगाइरहेका छन्। केही पोस्टमा त नेपाल र पूर्वी तिमोरको उदाहरण दिंदै ;जेनजी आन्दोलन विश्वभर फैलिँदैछ’ भन्ने टिप्पणीसमेत गरिएको छ।

पेरुको राजनीतिक पृष्ठभूमि निकै जटिल छ। सन् २०२२ मा तत्कालीन राष्ट्रपति पेड्रो कास्टिल्लो अपदस्थ भई जेल सजायमा परेपछि राजनीतिक संकट बढेको थियो। उपराष्ट्रपतिबाट सत्तामा पुगेकी डिना बोलुआर्टेको लोकप्रियता अहिले मात्र दुई प्रतिशतमा झरेको छ।

सन् २०२२–२०२३ मा भएको विरोध प्रदर्शनका क्रममा प्रहरी दमनमा ५० भन्दा बढीको मृत्यु भएको थियो र त्यसको जवाफदेहिता माग्दै अहिले जेनजीहरू सडकमा उत्रिएका हुन्। यसैबिच माचु पिच्चुमा पर्यटक यातायात कम्पनी छनोटविरुद्ध भएको स्थानीय विरोधका कारण १ हजार ६०० भन्दा बढी पर्यटक प्रभावित भएका छन् जसले पर्यटन उद्योग थप संकटमा पारेको छ। एक्समा एक पोस्टमा खुलेर भनिएको छ, “पेरुका युवाहरूले नेपालको जस्तै आन्दोलन सुरू गरेका छन्, प्रहरीसँग भिडन्त तीव्र छ।”

नेपालको हालैको जेनजी क्रान्ति यससँग प्रत्यक्ष तुलना गर्न सकिन्छ। भदौ १९, २०८२ (सेप्टेम्बर ४, २०२५) मा सरकारले फेसबुक, एक्स, युट्युब, लिङ्क्डइन, रेडिट, सिग्नल र स्न्यापच्याटसहित २६ सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्ध गरेपछि युवाहरू सडकमा निस्किए। यो प्रतिबन्धलाई भ्रष्टाचारविरुद्धको अभियान दबाउने प्रयासका रूपमा बुझियो तर त्यसले उल्टै आक्रोशलाई भड्कायो। युवा बेरोजगारी २०.८ प्रतिशत पुगिसकेको थियो, ‘नेपो किड’ संस्कृतिको विलासिताले जनताको असन्तोष बढाएको थियो र आर्थिक असमानताले तातो वातावरण बनाइसकेको थियो।

भदौ २३ (सेप्टेम्बर ८) मा सुरू भएको शान्तिपूर्ण प्रदर्शन प्रहरी दमनपछि हिंसात्मक बन्यो। आन्दोलनकारीहरूले संसद् भवन, सर्वोच्च अदालत, सिंहदरबार, स्वास्थ्य मन्त्रालय, राष्ट्रपति भवन र प्रधानमन्त्री निवासमा आगजनी गरे। सुरक्षाकर्मीहरूले आँसु ग्यास, पानीको फोहरा, रबर गोली र जीवित गोली प्रयोग गरे।

भदौ २४ (सेप्टेम्बर ९) मा मात्रै कम्तीमा १९–२२ जनाको मृत्यु भयो र सयौं घाइते भए। अन्ततः दुई दिनमा ७२ जनाको मृत्यु र २ हजार ११३ जना घाइते भए। यसपश्चात् प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसहित केही मन्त्रीले राजीनामा दिए सेनाले भदौ २५ मा कर्फ्यू जारी गर्‍यो र भदौ २७ (सेप्टेम्बर १२) मा पूर्वप्रधानन्यायाधीश सुशीला कर्की अन्तरिम प्रधानमन्त्री नियुक्त भइन्।

यो आन्दोलनमा जेनजीहरूले डिस्कर्ड, इन्स्टाग्राम र टेलिग्राममार्फत संगठित भई ‘यो हाम्रो क्रान्ति हो’ भन्ने सन्देश विश्वभर फैलाए। एक्समा #GenZRevolution ट्रेन्ड हुँदै हिन्दु राष्ट्र, प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी र प्रदेश खारेजीजस्ता मागहरू उठाइएका थिए।

पेरु र नेपालबिचका समानतामा जेनजी नेतृत्व, डिजिटल सक्रियता, भ्रष्टाचार र असमानताविरुद्धको आक्रोश, प्रहरी दमन र अन्तर्राष्ट्रिय प्रेरणा सामेल छन्। नेपालमा टिकटक र एक्समार्फत आन्दोलन फैलिएको थियो भने पेरुमा पनि #PeruProtests र #GenZProtests ले विश्वको ध्यान खिचेको छ।

दुवै मुलुकमा युवा पुस्ताले पुरानो राजनीतिक संरचनालाई चुनौती दिएका छन्। पेरुका प्रदर्शनकारीहरूले नेपालमै लोकप्रिय भएको ‘वन पिस’ झण्डा बोकेका छन्, जसलाई जेनजीहरूको विश्वव्यापी एकताको प्रतीक मानिएको छ। तर भिन्नतामा नेपालमा आन्दोलनले दुई दिनमै सरकार ढालेको भए पनि पेरुमा आन्दोलन अझै सुरुवाती चरणमा छ।

नेपालमा ट्रिगर सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्ध थियो भने पेरुमा पेन्सन सुधार र भ्रष्टाचार। नेपालमा संविधान र लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई लिएर असन्तोष बढेको थियो भने पेरुमा कास्टिल्लो अपदस्थपछि राजनीतिक संकट चुलिएको हो। आर्थिक दृष्टिले पेरु स्वर्ण निर्यातबाट तुलनात्मक बलियो देखिन्छ भने नेपाल युवा पलायन र रेमिट्यान्समा निर्भर छ।

पेरुको यो विद्रोह नेपाल, श्रीलङ्का (२०२२) र बङ्गलादेश (२०२४) का युवा आन्दोलनसँग जोडिएको छ। एक एक्स पोस्टमा भनिएको छ, “नेपाल, बङ्गलादेश, अब पेरु-जेनजीहरूले विश्व राजनीति हल्लाइरहेका छन्।” यसले देखाउँछ कि जेनजीहरू केवल ‘डिजिटल पुस्ता’ मात्र नभइ विश्व परिवर्तनका शक्तिशाली इन्जिन पनि हुन्।

उनीहरूको माग भ्रष्टाचार अन्त्य, आर्थिक समानता, डिजिटल स्वतन्त्रता सार्वभौमिक छन्। तर चुनौती भने ठूलो छ। नेपालमा सरकार ढले पनि भ्रष्टाचार र असमानताको जरा अझै गहिरो छ जसले २१ अर्ब डलरभन्दा बढी क्षति र ३०० भन्दा बढी सरकारी भवन नष्ट गर्‍यो।

पेरुमा पनि यदि युवाहरूले एकीकृत नेतृत्व र रणनीति निर्माण नगरे भने आन्दोलन हिंसात्मक झडपमै सीमित हुने खतरा छ। श्रीलङ्का र बङ्गलादेशको अनुभवले देखाइसकेको छ कि सत्ता परिवर्तन भए पनि संस्थागत सुधार नगरेसम्म पुरानै चक्र दोहोरिन्छ।

नेपालका लागि पेरुको विद्रोह एउटा ऐना हो। नेपालको जेनजी क्रान्तिले विश्वलाई हल्लाएको थियाे आज पेरुका सडकमा यसको गुञ्ज सुनिन्छ। त्यहाँका युवाले नेपालकै ‘वन पिस’ झण्डा बोकेर मार्च गरेका छन्। तर उनीहरूको आन्दोलनले हामी नेपाली युवालाई पनि प्रश्न गर्छ, के हाम्रो क्रान्ति टिकाउ छ? दुई दिनमै सरकार ढालियो, तर भ्रष्टाचार र बेरोजगारी अन्त्य भए?

अन्तरिम सरकारले सुधारको वाचा गरे पनि मार्च २०२६ को चुनावमा युवा शक्तिको वास्तविक परीक्षा हुनेछ। पेरुको आन्दोलनले पनि एकीकृत नेतृत्व, दीर्घकालीन रणनीति र डिजिटल शक्तिको सही प्रयोगबिनाको विद्रोह केवल क्षणिक विस्फोट मात्र हुने देखिन्छ ।