‘दिगो विकास लक्ष्यका वातावरणीय सूचकमा कमजोर प्रगति’

काठमाडौं । संयुक्त राष्ट्रसंघीय वातावरण कार्यक्रम (यूनेप) ले जलवायु परिवर्तन र कोभिड–१९ महामारीको प्रभावका कारण एशिया र प्रशान्त क्षेत्रले दिगो विकास लक्ष्य (एसडीजी) हासिल गर्न कठिन भएको जनाएको छ ।

यूनेपले सार्वजनिक गरेको वातावरणसम्बन्धी दिगो विकास लक्ष्य (एसडीजी) को प्रगतिसम्बन्धी प्रतिवेदनअनुसार दक्षिण एसिया क्षेत्र नै दिगो विकास लक्ष्यहरू मध्ये कुनै पनि हासिल गर्ने मार्गमा नभएको जनाएको छ । यद्यपि, यस क्षेत्रमा वातावरणसँग सम्बन्धित डेटा उपलब्धतामा प्रगति भएको छ।

दिगो विकास लक्ष्य (एसडीजी) वातावरणसँग सम्बन्धित सूचकहरूको प्रतिशतको विश्लेषण गर्न अपर्याप्त डेटा भएको प्रतिवेदनले औ‍ंल्याएको छ । मध्य र दक्षिणी एसियाका उपक्षेत्रमा डेटाको उपलब्धता, सन् २०२० मा ७० प्रतिशत रहेकोममा सन् २०२२ मा ५१ प्रतिशतमा झरेको जनाइको छ ।
साउदर्न एसिया वाटर इनिसियटिभ (सिवी) दक्षिण एसियाको प्रमुख क्षेत्रीय जल नीति हो । सन् २०१३ देखि २०२१ सम्म चलेको सिवीले अफगानिस्तान, बङ्गलादेश, भुटान, चीन, भारत, नेपाल र पाकिस्तानका एक अर्बभन्दा बढी मानिसलाई प्रभावित गर्ने दक्षिण एसियाका प्रमुख हिमालयी नदी प्रणालीहरूसम्बन्धी क्षेत्रीय सहयोगका लागि तटस्थ मञ्च स्थापनामा ध्यान केन्द्रित गरेको थियो।

यस पहलको उद्देश्य दक्षिण एसियामा ताजा पानीमा संयुक्त नीति निर्माणको लागि एक प्लेटफर्म प्रदान गर्नु थियो।
यस पहलको अवधि सकिएपछि, दक्षिण एसियामा विश्व बैंक र अन्य ट्रस्ट कोषद्वारा लगानी गरिएका सीमापार जल र जलवायु गतिविधिहरू कार्यान्वयन भइरहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।

प्रतिवेदनमा दक्षिण एसियाले जलवायु परिवर्तन र वातावरणीय ह्रासको कारण क्षेत्रले दिगो विकास लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको भन्दै क्षेत्रको वातावरणीय चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न निरन्तर प्रयास र अधिक प्रभावकारी नीतिहरूको आवश्यकतामा जोड दिएको छ ।

दिगो विकास लक्ष्यका लागि वातावरणसम्बन्धी ५९ प्रतिशत सूचकसँग प्रगति विश्लेषण गर्न पर्याप्त तथ्याङ्क भए पनि सन् २०३० सम्ममा दिगो विकास लक्ष्यको वातावरणीय आयाम हासिल गर्ने दिशामा विश्व अझै अगाडि बढ्न नसकेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

“दिगो विकास लक्ष्य ६ र पानीसँग सम्बन्धित अन्य दिगो विकास लक्ष्यहरूमा प्रगतिको कमी विशेष गरी चिन्ताको विषय हो किनभने सबै १७ वटा दिगो विकास लक्ष्यहरू हासिल गर्न पानीले खेल्ने महत्त्वपूर्ण भूमिका चिन्ताजनक छ। सुरक्षित र स्वच्छ पानीको पर्याप्त पहुँच बिना दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न असम्भव हुनेछ,” प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।

प्रतिवेदनले दिगो विकासका १७ वटै लक्ष्य हासिल गर्न पानीको महत्वमा जोड दिँदै एकीकृत जलस्रोत व्यवस्थापनजस्ता नीतिलाई प्राथमिकता दिने गरी जल व्यवस्थापनमा एकीकृत दृष्टिकोण अपनाउन आह्वान गरेको छ ।

प्रतिवेदनले पानीसँग सम्बन्धित पारिस्थितिक प्रणालीको अन्तरसम्बन्धित प्रकृति र अन्य विकास लक्ष्यहरूसँग उनीहरूको सम्बन्धलाई पहिचान गर्दै पानी व्यवस्थापनको लागि एकीकृत दृष्टिकोण सुझाव दिएको छ। नेपाल र दक्षिण एसिया विशेष गरी बाढी, खडेरी र जल प्रदूषण जस्ता पानीसम्बन्धी चुनौतीहरूको चपेटामा छन्।

प्रतिवेदनअनुसार दक्षिण एसियामा उपलब्ध आपूर्तिभन्दा बढी पानीको माग भएका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मानिसको सङ्ख्या सबैभन्दा बढी छ भने आधारभूत सरसफाइ सुविधाको पहुँचबाट वञ्चित मानिसहरूको सङ्ख्या सबैभन्दा बढी छ ।

प्रतिवेदनका अनुसार दक्षिण एसियामा सबैभन्दा बढी (करिब ८० करोड) मानिस उपलब्ध आपूर्तिभन्दा बढी पानीको माग भएका क्षेत्रमा बसोबास गर्छन् । यसबाहेक, यस क्षेत्रमा सबैभन्दा धेरै प्रतिशत (लगभग ७०%) मानिसहरू छन् जो आधारभूत सरसफाइ सुविधाहरूमा पहुँचबाट वञ्चित छन्।

प्रतिवेदनले दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न विशेष गरी दिगो विकास लक्ष्य ६ हासिल गर्न डाटाको महत्वलाई पनि उजागर गरेको छ, जुन पानी र सरसफाइमा केन्द्रित छ । यूनेपका अनुसार नेपाल र दक्षिण एसिया विशेष गरी पानीसम्बन्धी चुनौतीको चपेटामा छन् र नेपालले दिगो विकास लक्ष्यअन्तर्गत सन् २०३० सम्ममा सबैका लागि सुरक्षित र किफायती खानेपानी र सरसफाइ सुविधामा पहुँच सुनिश्चित गर्ने महत्वकांक्षी लक्ष्य राखेको छ । यद्यपि, अन्य देशहरूजस्तै नेपालमा पनि जलस्रोत र पारिस्थितिकीय प्रणालीसँग सम्बन्धित तथ्याङ्क सङ्कलन र विश्लेषण गर्न चुनौती छ ।

प्रतिवेदनले तथ्याङ्क उपलब्धतामा लगानी बढाउन आह्वान गर्दै विकासशील देशहरूमा सुधारिएको तथ्याङ्कीय क्षमताको आवश्यकतामा पनि जोड दिएको छ। यसले डाटा संकलन, विश्लेषण र नीति र निर्णय प्रक्रियालाई सूचित गर्न प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गरिएको सुनिश्चित गर्न मद्दत गर्न सक्छ। प्रतिवेदनमा नेपाललगायत दक्षिण एसियाका मुलुकले जलस्रोत र पारिस्थितिकीय प्रणालीसँग सम्बन्धित तथ्याङ्क सङ्कलन र विश्लेषण गर्न महत्वपूर्ण चुनौतीको सामना गर्नुपरेको उल्लेख छ ।