भारतलाई आर्थिक संकटबाट उकास्ने नेता सिंह अब स्मृतिमा मात्र

काठमाडाैँ । भारतका पूर्व प्रधानमन्त्री डा. मनमोहन सिंहको ९२ वर्षको उमेरमा दिल्लीको एम्स अस्पतालमा निधन भएको छ। डा. सिंह भारतको आर्थिक सुधारका प्रमुख अभियन्ता थिए र उनले देशको अर्थतन्त्रलाई न्यानो प्रक्षिप्त दिशामा लैजाने महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। सन् २००४ देखि २०१४ सम्म उनले भारतको प्रधानमन्त्रीको पद सम्हालेका थिए ।

डा. सिंहको जन्म सन् १९३२ काे २६ सेप्टेम्बरमा गाह, पंजाब (अहिले पाकिस्तान) मा सिख परिवारमा भएको थियो। उनका अभिभावक गुरमुख सिंह र अमृत कौर थिए। बचपनमा उनले आमा गुमाएका थिए र उनकी हजुरआमा सँगै रहेर पालिएका थिए। भारत-पाकिस्तान विभाजनका समयमा उनका परिवार भारतको हल्द्वानीमा बसाइँ सरेको थियो र पछि अमृतसरमा बसोबास गर्न पुगे।

उनको शैक्षिक यात्रा अत्यन्त सफल रह्यो। उनले पंजाब विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा स्नातक र स्नातकोत्तर अध्ययन गरे र पछि केम्ब्रिज विश्वविद्यालयमा पनि अध्ययन गरेका थिए। अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयबाट उनले अर्थशास्त्रमा डी.फिल. (डोक्टरेट) पूरा गरेका थिए ।

उनको करियरको सुरुआत विश्वविद्यालय शिक्षकको रूपमा भयो। सन् १९६६ देखि १९६९ सम्म उनले संयुक्त राष्ट्रसंघको व्यापार र विकास सम्मेलन (UNCTAD) मा काम गरे र त्यसपछि उनले भारत सरकारका विभिन्न महत्त्वपूर्ण पदहरूमा कार्य गरे। उनले मुख्य आर्थिक सल्लाहकार, रिजर्भ बैंक अफ इन्डिया गभर्नर, योजना आयोगका उपाध्यक्ष जस्ता महत्त्वपूर्ण भूमिकाहरूमा कार्य गरे।

सन् १९९१ मा, जब भारत एक गम्भीर आर्थिक संकटसँग जूझिरहेको थियो, तत्कालीन प्रधानमन्त्री पी.वी. नरसिंह रावले उनलाई वित्तमन्त्री नियुक्त गरे। उनका सुधारात्मक नीतिहरूले भारतीय अर्थतन्त्रलाई नयाँ दिशा दिए र भारतको आर्थ‍िक सुधारमा ऐतिहासिक योगदान पुर्याए।

डा. सिंहको प्रधानमन्त्रीको कार्यकालमा देशले राष्ट्रिय ग्रामीण स्वास्थ्य मिशन, ग्रामीण रोजगार ग्यारेन्टी योजना, सूचना अधिकार ऐन जस्ता महत्वपूर्ण परियोजनाहरू लागू गरेको थियो। उनको नेतृत्वमा भारतले सन् २००८ मा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग ऐतिहासिक असैन्य परमाणु सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए ।

उनको कार्यकाल विभिन्न विवादहरूका कारण आलोचनामा पनि परेको थियो । यद्यपि, उनका योगदान र भारतीय अर्थतन्त्रलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउने प्रयासहरूले उनलाई एक सशक्त नेता बनाएको थियाे ।

डा. सिंह सधैं सादा जीवन बिताउने नेता थिए। उनका तीन छोरीहरू उपिन्दर सिंह, दमन सिंह र अमृत सिंह छन्। सिंहको निधन भारतको राजनीतिक र आर्थिक इतिहासमा एक गहिरो शोकको पल हो। उनी भारतीय अर्थतन्त्रको पुनर्निर्माणको प्रमुख कर्णधार थिए र आज पनि उनका द्वारा बनाइएका सुधारहरू भारतीय अर्थतन्त्रको स्तम्भ बनेका छन्।