काठमाडौँ । आफ्ना तीन आणविक अड्डाहरूमा अमेरिकाले बम विस्फोट गराएपछि इरानले ’होर्मुज स्ट्रेट’ बन्द गर्ने धम्की दियाे । इरानकाे धम्की लगत्तै अमेरिकाले चीनलाई गुहार्यो।
यदि इरानले उक्त जलमार्ग बन्द गरेमा अमेरिकाको पावर प्लान्टदेखि भारतको पेट्रोल पम्पसम्म सबै कुरा ठप्प हुन सक्थे ।
यसबाट चीन सबैभन्दा ठूलो समस्यामा पर्नसक्थ्यो, किनकि यसको ९०% तेल यसै बाटोबाट जान्छ।
संसारमा हरेक दिन तेल ढुवानी गर्ने पाँच ओटा हिड्ने साँघुरो जलमार्गको नाम हो होर्मुज स्ट्रेट ।
के हो ‘होर्मुज स्ट्रेट’
‘होर्मुज स्ट्रेट’ एक साँघुरो जलमार्ग हो जसले फारसी खाडीलाई ओमानको खाडी र त्यसपछि अरब सागरसँग जोड्छ। इरान यसको उत्तरमा छ । ओमान र संयुक्त अरब इमिरेट्स अर्थात् युएई यसको दक्षिणमा छन्।
सबै तेल उत्पादक देशहरू यसको वरिपरि अवस्थित छन्। त्यसैले, यस जलमार्गबाट सम्पूर्ण विश्वमा तेल आपूर्ति गरिन्छ।
विश्वका लागि किन महत्वपूर्ण
अमेरिकी ऊर्जा सूचना प्रशासन (इआइए) का अनुसार, विश्वको कुल पेट्रोलियम पदार्थको लगभग २०% हर्मुजको जलमार्ग हुँदै जान्छ। हरेक दिन, लगभग १ करोड ७८ लाख ब्यारेल देखि २० करोड ८ लाख ब्यारेल कच्चा तेल र इन्धन यस मार्गबाट बाहिर जान्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय ऊर्जा एजेन्सी (आईईए) का अनुसार, इरान आफैंले यस मार्गबाट दैनिक १७ लाख ब्यारेल पेट्रोलियम निर्यात गर्छ। अमेरिकी नौसेनाको एक टुकडीले यस मार्गबाट गुज्रने व्यावसायिक जहाजहरूको सुरक्षा गर्दछ।
इरान बाहेक, इराक, कुवेत, साउदी अरेबिया र युएई जस्ता अन्य खाडी देशहरूले पनि यस मार्गबाट आफ्नो अधिकांश तेल निर्यात गर्छन्।
यो निर्यातको अधिकांश भाग एसियाली देशहरूमा हुन्छ। २०२२ मा, होर्मुज हुँदै जाने कुल तेलको ८२% एसियाली देशहरूमा जाने गर्दछ ।
इरानले किन बन्द गर्न चाहन्छ ?
इजरायलले इरानमाथि गरेको आक्रमण र जुन २२ मा अमेरिकाले इरानी आणविक स्थलहरूमा गरेको बमबारीपछि, इरानी संसदले होर्मुज जलमार्ग बन्द गर्ने निर्णयलाई अनुमोदन गर्यो, तर अन्तिम निर्णय इरानको शीर्ष नेतृत्वले लिने बताइएको छ ।
वास्तवमा, हर्मुजको जलडमरू बन्द गरेर, इरानले विश्वको तेल आपूर्तिलाई असर गर्नेछ, जसले एक प्रकारको दबाब सिर्जना गर्नेछ। साथै, जुन निवारणको रणनीति हो।
लामो समयदेखि इरानका नेता र सैन्य अधिकारीहरूले होर्मुजको जलडमरूम बन्द गर्ने धम्की दिइरहेका छन्। पश्चिमी देशहरूसँग इरानको तनाव बढ्दा यो धम्की बारम्बार दोहोरिने गर्दछ ।
यद्यपि, जुन २३ मा, जब इरानी विदेशमन्त्री अब्बास अराघचीलाई होर्मुज जलमार्ग बन्द गर्ने बारेमा गरिएको प्रश्नलाई वेवास्ता गर्दै इरानसँग धेरै विकल्पहरू भएको बताएका थिए ।
कसरी बन्द गर्न सक्छ ?
हर्मुजको जलडमरूमबाट जहाजहरू गुज्रनका लागि दुवै तर्फ केवल ३ किलोमिटर लेनहरू बनाइएको छ । इरानले यस लेनमा समुद्री बारुदी सुरुङहरू राखेर होर्मुजलाई रोक्न सक्छ ।
बाटोबाट आउँदै गरेको डुङ्गाहरू पत्ता लाग्दा यी बारुदी सुरुङहरू विस्फोट हुनेछन्।
इरानसँग हर्मुजको जलमार्ग अवरुद्ध गर्ने धेरै खानीहरू छन्, जसमा चिनियाँ इएम–५२ खानी पनि समावेश छ, जसले जहाज पत्ता लगाएमा रकेट प्रहार गर्न सक्छ।
खानीहरू जडान गर्न, इरानले पनडुब्बीहरू प्रयोग गर्नेछ, जसमा तीनवटा ठूला रूसी–निर्मित किलो वर्ग पनडुब्बीहरू र मिजेट गदिर वर्ग पनडुब्बीहरूको बेडा समावेश हुन सक्छ।
यदि इरानले समुद्री खानीहरू बिछ्याउन असफल भयो भने, यसले इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड कोप्र्स, वा आइआरजीसी मार्फत होर्मुजको जलडमरूमबाट गुज्रने जहाजहरूमा आक्रमण गर्न सक्छ।
१९८० को दशकको इरान–इराक युद्धको समयमा, इरानले फारसी खाडीमा साउदी अरेबिया र कुवेतबाट आउने व्यावसायिक जहाजहरूमा पनि आक्रमण गरेको उदाहरण छ ।
यसका लागि, यसले मिसाइल, ड्रोन, द्रुत समुद्री डुङ्गा, आदि तैनाथ गर्न सक्छ। यसमा होर्मुजबाट गुज्रने जहाजहरूलाई विस्फोट गराउने वा आक्रमण गर्ने, तिनीहरूलाई रोक्ने वा कब्जा गर्ने र साइबर आक्रमण गर्ने समावेश छ।
यद्यपि, यो त्यति सजिलो भने छैन। अमेरिकी नौसेनाको पाँचौं बेडा बहराइनमा होर्मुजको जलमार्ग नजिकै अवस्थित छ। अन्य पश्चिमी देशका नौसेनाहरूले पनि यहाँ गस्ती गरिरहेका हुन्छन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्